LOPA analizi uygulama yönünden basit, hızlı ve anlaşılması kolay bir yöntem olması yönü ile bir çok danışman firmanın iştahını kabartmaktadır. Ancak işletmeciye ek bütçeler yaratarak işletmeciyi zor durumda bırakacak bir analizdir.
NEDEN?
Okuyun anlayacaksınız....
Sorulması gereken soru ise şudur? Acaba ülkemizde SEVESO firmaları gerçekten bu maaliyetlere katlanabilecek kadar güçlü müdürler?
Ya da kantitatif analiz ( Araştırmanın amacının ne olduğu açık ve net biçimde tanımlanmalıdır ) için tek yönteme yönlendirmek doğru mudur? "Maaliyet Etkin Analiz" için alternatif yöntemler yok mudur?
Yurtdışına bakmamız lazım; İngiltere, Almanya, Hollanda, Fransa vb. Avrupa Birliği ülkelerindeki duruma baktığımızda ALARP seviyesi hesaplamalarında LOPA'nın tercih edilmediğini görüyoruz. Çoğunlukla bu ülkelerde Hata Ağacı Analizi (FTA), Olay Ağacı Analizi (ETA) ve Bow-Tie analizinin tercih edildiğini görüyoruz.
Ve... bu tercihin yapılması boşuna değil....
Okuyun anlayacaksınız....
Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik
Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde üst seviyeli işyerleri Güvenlik Raporu, alt seviyeli işyerleri de Büyük Kaza Önleme Politikası (BKÖP)’nı bakanlıklara 30.06.2017 tarihine kadar teslim etemeleri gerekmekte idi. Ancak; 18 Temmuz 2017 tarih ve 30127 sayılı Resmi Gazetede yayınlanmış olan Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik gereğince yönetmelikte öteleme yapılmıştır. Yönetmelik 1/7/2017 tarihinden geçerli olmak üzere Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girecektir.
Güvenlik raporunun hazırlanması aşamasında SEVESO Direktifinin kantitatif risk değerlendirmesini şart koştuğunu görüyoruz. Kantitatif risk değerlendirmesi sonucunda, büyük kazaya yol açabilecek herhangi bir tesisin, mümkün olan en yüksek önlem seviyesinin (ALARP) 1x10-4/yıl seviyesinde olduğunu göstermesi gerekmektedir.
Fayda-maliyet analizi (F-M), proses emniyetinde değerlendirmeye ALARP yani “Mümkün olan En Yüksek Emniyet Seviyesi” hesabı ile alınmaktadır. ALARP hesaplamaları SEVESO kapsamındaki fabrikalarda, fabrika çevresinde yaşayan halkı ve çalışanları korumak için en yüksek faydayı sağlayacak olan proses emniyet yatırımlarının seçiminde veya öncelik sırasının tespit edilmesinde yararlanılan bir tekniktir. Aynı şekilde proses emniyeti için yapacağınız yatırımın maaliyeti çok yüksek olmasına rağmen mevcut riski çok çok az önlüyor ise bu durumda bu maaliyet gereksiz bulunmaktadır. ALARP seviyesinin bir seviye olarak devletler tarafından ilan edilmesinin sebebi de budur.
Kantitatif risk analizindeki ALARP hesabı için bir çok yöntem (Bow Tie, LOPA, FTA-ETA, Neden Sonuç Analizi vb..) mevcuttur ve bu hesaplar sonucu mümkün olan en yüksek önlem seviyesine ulaşılmaktadır. Ancak bu anlamda ciddi organizasyon ve proses güvenlik ekipman ilave aksiyonları için maliyetler işletmeleri beklemektedir.
Peki bu yatırımlar açısından mevcut tesisler ne kadar hazırdır? Yüksek maliyetleri karşılayabilecek midir?
Bu yüzden bu yöntemlerin karşılaştırılması gereklidir. Hangi tür işletmede hangi yöntemlerin kullanılarak daha az maliyetle ALARP seviyesinin elde edilmesi konularının araştırılması da önem kazanmaktadır.
LOPA Analizi ve Problemler
LOPA analizi, istenmeyen olay ya da senaryolarla ilgili riskleri tahmin etmeye yönelik yarı kantitatif bir yöntemdir. LOPA analizi, IEC 61508 serisinde tarif edildiği gibi, bağımsız koruma katmanlarının (Independent Protection Layer - IPL) belirlenmesi için kullanılır. Söz konusu bağımsız koruma katmanları; otomatik veya insan hareketine bağlı olabilir. “Koruyucu tabaka” olarak adlandırılan önlemler sekiz seviyeden oluşmaktadır.
Güvenlik Raporu Tebliği madde 3.2’de “İşletmede, büyük kaza senaryoları sonucu belirlenen tedbirler önleyici ve sınırlayıcı olmak üzere iki seviyede sınıflandırılır. Bu tedbirlerin her biri davranışsal ve teknik güvenlik tedbirleri şeklinde aşağıda belirtilen başlıklar altında belirtilir. Güvenlik tedbirleri; denetlenebilirlik, yedeklilik, fiziksel ayrıklılık, bağımsızlık, farklılık ve güvenilirlik prensipleri dikkate alınarak belirtilir.” denilmektedir.
LOPA analizinin kuralları CCPS’in LOPA kitabı ile IEC 61508 ve IEC 61511 standartlarında anlatılmaktadır ve bu kurallar çok rijit ve serttir.
Örneğin; bir tank düşünelim: Üzerinde yüksek seviye için radar tipli ve ikincil olarak seviyeyi ölçecek çatal tipli seviye sensörünüz olsun ve PLC üzerinden pompa durdurulsun. Birincil yüksek seviye ölçümü yapan radar tipli seviye transmiteri hata yaptığında çatal tipli ölçüm seviye sensöründen alarm alarak pompayı durdurma şansınız olduğunu düşünelim. Ne yazık ki ikinci seviye çatal tipli seviye sensöründen alarm üzerine pompayı durdurmayı “bağımsız koruma katmanı” olarak LOPA analizinde alabilmeniz için ilk hata yapan yüksek seviye transmiteri ile ikincil olarak ölçüm yapan yüksek yüksek seviye sensörünüzün FARKLI PLC’ler üzerinde işlem yapması gerekmektedir. Burada PLC ortak eleman olduğu için bağımsızlık kabul edilemez. (LOPA'nın sert ve rijit kuralı)
ŞİMDİ BU DURUMDA; size gelip danışman firma analiz yapmak kolay LOPA analizi yapalım ancak; DSC veya PLC’nizi yedeklememiz lazım dese ne yaparsınız?Sanırım o danışman firma bir daha o işletme ile çalışma şansı yakalayamaz.
....daha diğer ilkeleri de inceleyecek olursak, bunun gibi birçok problem mevcut.
Oysa Hata Ağacı Analizi (FTA) ve Olay Ağacı Analizi (ETA) uygulandığında ise bileşik eleman hatası (Common Cause Failure- CCF) ve bileşik element hatası (Common Element Failure- CEF) hesaplanabilmektedir. Ortak eleman hatası da Boolean matemetiği kullanılarak Minimal Cut Set yani sadeleştirilmiş ağaç hesabı ile hesaplanabilmektedir.
Yani firmaya danışman firmanın ikinci bir PLC veya DCS alabilir misiniz? gibi komik bir soru sormasına gerek kalmamaktadır.
LOPA analizi bu sıkıntılara gebe iken FTA ve ETA veya Bow Tie tercih ederlerse bu kez de bileşik eleman hatası (Common Cause Failure- CCF) ve bileşik element hatası(Common Element Failure- CEF) hesaplanmadan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından ALARP seviyesinin hesabının kabul edilmeyecegi beyan edilmektedir.
Bu durumda karmaşık bir risk analizi ile karşı karşıya kalınmaktadır ancak yatırım maaliyeti bu durumda düşmektedir. Zira ortak elemanların ve elementlerin hatasını da hesaplama şansı elde edilmekte ve tüm bu hatalara rağmen 1x10-4/yıl (ALARP) seviyesinin tutturulduğu hesaplanabilmektedir.
Bu durumda şayet bir zorunluluk olmazsa HİÇBİR SEVESO FİRMASI DANIŞMAN FİRMANIN LOPA analizi yapmasını tercih etmeyecektir.
Şimdi sorulması gerekli soru şu?
Gerçekten de SEVESO firmaları CCPS’in LOPA kitabında yayınladığı ve kurallarını açıkladığı denetlenebilirlik, yedeklilik, fiziksel ayrıklılık, bağımsızlık, farklılık ve güvenilirlik prensipleri’nin ne kadarını sağlamaya muktedir?
Sanayi şu ikilem içinde kalacaktır;
Kolay ve zor olmayan LOPA analizini uygulamak ama yüksek maaliyetle proses emniyetini sağlamak (Bağımsızlık ilkesi, Yedeklilik ve Ayrıklık ilkesi vb... nedeniyle).
Ya da FTA ve ETA ile Bow Tie analizi uygulamak bu durumda da zor ve karmaşık bir analiz yapmak ve bu analizi açıklamak için uğraşmak ancak maliyeti daha düsük çıkaran bir analiz seçmiş olmak.
Bu durumda hiçbir SEVESO firması maaliyeti yükselteceğini bile bile LOPA analizi tercih etmeyecektir. Bu da boolean matematikleri minimal cut set hesapları ile FTA ve ETA anlizlerine mecbur bırakacaktır firmaları...
Hem kantitatif risk değerlendirmesi hem de ALARP seviyesinin belirlenmesi ile ilgili acilen bir rehbere ihtiyaç bulunmaktadır. Hatta çok bile geç kalınmıştır.
William Shakespeare'in "Hamlet"e, oyunun üçüncü perdesinde söylettiği "To be, or not to be– that is the question / Olmak ya da olmamak – işte tüm mesele bu" tiradı ile cümlelerime son veriyorum...
Olmak ya da olmamak – işte tüm mesele bu
Çalışmalarınızda kolaylıklar diliyorum...